Vorige week zaterdagavond besteedde het programma Nieuwsuur aandacht aan de toename in kerksluitingen. De ontkerkelijking in Nederland is ongeveer een halve eeuw aan de gang, de laatste groep trouwe kerkgangers vergrijst en er is simpelweg een overschot aan kerkgebouwen in ons land. En niet alleen katholieke, maar ook steeds meer protestantse kerken sluiten hun deuren. Wat doen we met al die gebouwen?
Kerk kopen?
Dat kan! Net zoals dat de gebouwen in grootte en staat van onderhoud verschillen, verschilt ook de prijs sterk. In Nieuwsuur vertelde Maarten van der Meijde van Reliplan, makelaar in religieus erfgoed, dat de prijzen variëren van € 100.000,- voor een kleine kerk op het platteland tot zo’n € 2.000.000,- voor een kerk in de Randstad.
Herbestemmen is hip. We hebben in Nederland inmiddels al tal van bijzondere herbestemmingen. Van boekwinkels tot gezondheidscentra en van trampoline parken tot restaurants. Toch zijn de processen die voorafgaan aan een herbestemming fragiel. Ze duren doorgaans lang – soms zelfs 10 jaar – en er zijn veel verschillende stakeholders bij betrokken met verschillende – vaak botsende – belangen.
Het PON heeft in de afgelopen vijf jaar in de provincie Noord-Brabant herbestemmingsprocessen op de voet gevolgd en verschillende handreikingen geschreven met procestips en valkuilen. Een voorbeeld daarvan is de factsheet Vrijkomende kerken. Herbestemming is altijd maatwerk en het opbouwen van onderling vertrouwen is een onmisbare stap in het proces. Al bij de minste tegenvaller of irritatie kan de relatie verstoord worden en de kans op herbestemming bemoeilijkt. Het zijn enorm intensieve processen die veel vragen van betrokkenen. En niet altijd is een herbestemming te realiseren. Ook sloop behoort tot de mogelijkheden.
In een eerder stadium nadenken over de toekomst van kerkgebouwen
Nu de leegstand van kerkgebouwen de komende jaren in een stroomversnelling lijkt te gaan komen stelt het Ministerie van OCW vanaf 2019 middelen ter beschikking om integrale kerkenvisies op te stellen. Het doel is om tot een gedragen keuze te komen: welke kerken behouden blijven voor de eredienst? En welke gebouwen aan de eredienst onttrokken zullen gaan worden. Het vraagt partijen om al in een vroeger stadium samen na te denken over de toekomst van de gebouwen. Het betreft niet alleen een cultuur-historische visie, maar een integrale visie op lokaal niveau. Om tot zo’n visie te komen gaan gemeenten samen met de eigenaar (of eigenaren) en andere betrokkenen in gesprek. In de komende maanden gaan een zestal pilots van start (waaronder in het Brabantse Oss). In deze pilots wordt, onder begeleiding van een procesbegeleider, een integrale kerkenvisie opgesteld. Op die manier kan vanuit praktijkervaringen onderzocht worden wat wel/niet goed werkt bij het opstellen van zo’n visie. De werking van al bestaande kerkenvisies worden hierin ook meegenomen. De hoop is dat vanaf 2019 meer gemeenten zullen volgen en een kerkenvisie gaan opstellen.
Ondersteuning op maat
Het PON biedt ondersteuning bij de ontwikkeling van deze kerkenvisies. We hebben meerdere werkvormen in huis die zeer geschikt zijn voor deze gevoelige materie, zoals scenario maquettes en ons veerkrachtdialogen-spel. Vanuit de ervaring met het thema weten we als geen ander hoe deze processen het beste ingericht kunnen worden. Het begint echter bij de wil om samen een visie op te stellen om gedragen keuzes te maken omtrent het religieus erfgoed in de gemeente. De aankomende subsidie van het ministerie van OCW en de handreiking Kerkenvisies van de Rijksdienst van het Cultureel Erfgoed zijn een grote stap in de goede richting. Het onderwerp krijgt in elk geval steeds meer aandacht, opdat de opgave steeds meer gaat leven bij kerkelijken, omwonenden en bestuurders. Een mooie kans om door te pakken en met elkaar te werken aan deze steeds groter wordende maatschappelijke opgave!
Bronnen:
Interview met Welmoed Wijmans
Het PON & Telos. Onderzoekt, analyseert, duidt en verbindt