Blogs

De hele mens

dr. Patrick Vermeulen
   
21 december 2017

‘Zomaar drie mensen. Wim (70), die in een klein dorp in Zuidoost Brabant woont, is gaan werken in het bedrijf van zijn vader, voordat hij zijn opleiding heeft kunnen afronden. Mark (50), geschiedkundige, geeft inmiddels een kleine 10 jaar les in maatschappijleer. Epke (31) studeert geneeskunde en is getrouwd met Linda. Wim heeft drie kinderen, Mark en Epke geen. Alle drie zijn ze op hun manier erg succesvol in wat ze doen…’

Je voelt op je klompen aan: over deze drie mannen valt meer te zeggen. De naam Epke is te uniek om niet te koppelen aan de turner uit Friesland. Met Wim wordt VDL topman Wim van der Leegte bedoeld en Mark is niemand minder dan onze eigen minister-president.

Eigenlijk valt over iedereen wel meer te zeggen. We categoriseren om te versimpelen. Om te kunnen begrijpen en te vertellen over fenomenen, gebeurtenissen en mensen. Daarmee doen we de werkelijkheid tekort, maar het is gezien onze beperkte hersencapaciteit onvermijdelijk. De keuzes in categorieën doen er natuurlijk wel toe.

Zo hielden we enkele maanden geleden op het PON een bijeenkomst over scheidslijnen. We hadden mensen uitgenodigd, die we normaal niet zo snel op bijeenkomsten zien. Door aan te bellen in onze eigen buurt. Of door kennissen van vroeger uit te nodigen. Niet per se representatief voor de hele samenleving, maar dat is meestal zo op bijeenkomsten waar scheidslijnen centraal staan.

Opvallend hoe direct en fel gereageerd werd op het onderscheid in laag en hoogopgeleid. We vertelden over verschillen in de samenleving die langs deze lijnen lopen. Over verschillende kansen, vertrouwen in politiek, over het zorgen voor je eigen kring… Maar de term hoog en laag werd als redelijk dommig afgewezen. “Natuurlijk is het leuk als een kind het maximale uit zichzelf haalt, maar dat is toch niet hetzelfde als ‘opleidingsniveau’?” Het ging in de ogen van de aanwezigen veel meer over kansrijk en kansarm. Over bijvoorbeeld het uitoefenen van een vak. Over trots zijn op wat je kunt en over het leveren van een bijdrage. Niet per se over prestaties in klassieke zin. “We waarderen het verkeerde”.

Afschaffen van hoog en laag

Ook Kim Putters, directeur van het SCP – vorige week volop in het nieuws over de (gelukkige) staat van Nederland -, sprak eerder van een nieuw arbeidsmarktpact. Een pact dat begint met het afschaffen van de termen ‘hoog’ en ‘laag’. Waarbij de nadruk bijvoorbeeld meer komt te liggen op een leven lang leren voor iedereen.

Als hoog tot laagopgeleid eigenlijk vindt dat deze termen achterhaald zijn, waarom gebruiken we ze dan? Eigenlijk vooral omdat de ‘systeemwereld’ behoefte heeft aan categorieën om beleid op te kunnen ontwikkelen. Tot ik zo’n 2,5 jaar geleden bij het PON kwam had ik overigens van de termen systeemwereld en leefwereld nog nooit gehoord. Ik wist niet beter of je leefde je leven en daar kwamen allerlei instanties in voor. Als ik nu mensen uit die wereld hoor, lijkt het soms wel omgekeerd. Maar dit terzijde.

Terug naar de categorieën. Helpen die ons echt om beter te begrijpen en mensen te ondersteunen in hun leven? Soms wel. Bijvoorbeeld als we beter willen bepalen waar specifieke hulp terecht moet komen. Of welke initiatieven we vooral moeten toejuichen. Waar houdt zinvolle categorisering echter op en begint stigmatisering? Is een indeling in categorieën het einde van het gesprek, of juist het begin? Zijn we nog wel nieuwsgierig genoeg naar de hele mens?

Ik wel en dat moet ook. Als ik een zinvolle bijdrage wil kunnen leveren aan de ontwikkeling van de samenleving, moet ik bij mensen beginnen. Hoe leven zij hun leven, wat komen ze tegen, wat zijn hun dromen en wensen, waar ergeren ze zich aan, wat willen ze doen? Deze nieuwsgierigheid gun ik ook mensen die werken bij overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties.

Want – om met Cruyff te spreken – als je kijkt, zie je meer. Zo heeft Wim van der Leegte zijn studie in 2004 alsnog aan de HTS afgerond. Epke Zonderland bereid zich inmiddels voor op de spelen in Tokio. En wie weet wordt Mark Rutte in 2018 tot over zijn oren verliefd. Misschien is hij het al.

Ik wens hem en jou in ieder geval een liefdevolle kerst en een open blik voor het nieuwe jaar.

Namens alle medewerkers van het PON: mooie kerstdagen en een prachtig 2018, Patrick