Als kenniswerker bij het PON werk ik vaak in opdracht van overheden of instellingen aan de systeemkant van de samenleving. Zij hebben beleid of uitvoeringsprojecten en willen dan weten of ze wel iedereen waarvoor dat beleid of die activiteit bedoeld is, bereiken. Of dat de betreffende interventie effectief is, of dat het gewenste resultaat is behaald.
Om deze vragen om te zetten in een onderzoekaanpak heb ik samen met een verscheidenheid aan collega’s een flinke rugzak aan bagage op het gebied van methoden en technieken en theoretische concepten. Deze theoretische concepten zijn van belang omdat je dan kunt verder denken op al bewezen verbanden. Dat wil niet zeggen dat de complexe praktijken van mijn opdrachtgevers zich altijd langs deze bewezen concepten ontwikkelen.
Cruciaal in elk onderzoek is de vraag hoe we contact maken met de mensen om wie het gaat. Soms zijn dat de bewoners van een buurt, wijk of dorp. Soms zijn het de mensen die geactiveerd moeten worden naar betaald werk, tot meer bewegen of tot langer leren. Steeds vaker blijkt het om een heel scala aan mensen te gaan, de verschillende belanghebbenden bij de kwestie. Waar bijvoorbeeld een gebouw gerenoveerd moet worden en een andere bestemming krijgt, zijn – naast de voor de hand liggende belanghebbenden als de eigenaar, de huurders en de verbouwers – ook de omwonenden de gebruikers en de toekomstige gebruikers belanghebbenden. En binnen deze groepen tekenen zich ook diverse belangen af zoals die van ondernemers, ouderen, jongeren of kinderen. In sommige gevallen is het het beste om met al die belanghebbenden om tafel te gaan en hen vooral met elkaar in contact te brengen. Dit kan online in een research community of in een zaal voor bijvoorbeeld een veerkrachtdialoog.
Maar steeds vaker zijn er zoveel spanningen tussen de verschillende belanghebbenden dat elke groep op een eigen manier benaderd moet worden. Dit kost veel tijd en moeite (en dus middelen) maar is voor mij als adviseur/onderzoeker en cultureel antropoloog het leukst: het echte speurwerk waarbij je steeds meer te weten komt en steeds je theorie moet bijstellen! En uiteindelijk van alle stukjes van de puzzel een advies of aanbeveling maken.
steeds vaker zijn er zoveel spanningen tussen de verschillende belanghebbenden dat elke groep op een eigen manier benaderd moet worden
Ondanks mijn enthousiasme bekruipt me steeds vaker de vraag waarom de professionals zelf dit verrassende, intrigerende werk niet doen. Hebben ze geen ruimte meer voor een goed gesprek? Voor gewoon contact maken? Voor de vragen waar kom je vandaan en waar ga je naar toe? Voor nagaan wat ze er zelf van kunnen leren? Hoe ze hun werkwijze kunnen aanpassen aan de zaken die zij tegenkomen?
Of past deze, meer responsieve werkstijl niet in de professionele protocollen en bevoegdheden aan de systeemkant? Begin april was ik bij de presentatie van de biografie over de roemruchte opbouwwerker Piet Willems. Hij maakte altijd contact met de mensen in de buurten waar hij kwam. Vervolgens creëerde hij in zijn werk (aan de systeemkant) ruimte voor de ’ideeën van onderop’. De hoogtijdagen van opbouwwerkers als Piet Willems zijn voorbij. Toch verlang ik naar een samenleving waarin het systeem zich naar de mensen voegt, met al hun makken, tegenstrijdige gedragingen en eigenaardigheden. En tot die tijd ben ik druk bezig met contact maken!
Mirjam Smulders
April 2019
Het PON & Telos. Onderzoekt, analyseert, duidt en verbindt